C. Arpinēius, eques Rōmānus, et Q. Iūnius ex Hispānia, mittuntur ā Caesare ad Ambiorigem Catuvolcumque. illī Rōmānī saepe Ambiorigem vīsitābant atque Caesar voluit eōs cum Ambiorige dīcere.

Ambiorix dīxit, “ego dēbeō plūrimum Caesarī prō beneficiīs ēius. ob opera Caesaris, nōn necesse est mihi dāre trībutum Aduāctucīs, meīs finitimīs. Caesar quoque remīsit meum fīlium et fīlium frātris, quōs Aduātucī tenuerant in servitūte. dē oppūgnātiōne castrōrum -- nōn fēcī id aut iūdiciō meō aut voluntāte sed coāctū cīvitātis. sua imperia et meum imperium sunt aequa.

“cīvitātī, hae rēs erant causa bellī quod cīvitās nōn potuit resistere coniūrātiōnem Gallōrum. Gallī dēsīderant lībertātem. putō Gallōs nōn posse superāre Rōmānōs sed Gallī credunt sē vincere posse. cōnsilium Gallōrum est oppūgnāre omnia hīberna Caesaris simul, nē aliqua legiō posset venīre auxiliō alterae legiōnī.

“ōrō Titūrium ut consulat salūtī suae et mīlitum Rōmānōrum quod māgna manus Germānōrum trānsiit Rhenum. adveniet bīduō. priusquam fīnitimī possunt sentīre mīlitēs ex hībernīs ēdūctōs esse, necesse est dēdūcere eōs aut ad Cicerōnem aut ad Labiēnum. Cicerō est circiter quīnquāgintā mīlia passuum abest ab eīs, Labiēnus amplius paulō.”

Ambiorix cōnfīrmāvit haec verba iūre iūrandō et dīxit datūrum esse Rōmānīs mīlitibus tūtum iter per terrās suās.

C. Arpinēius, eques Rōmānus et familiāris Q. Titūrī et quīdam Q. Iūnius ex Hispānia, quī iam ante mīssū Caesaris cōnsuērat ventitāre ad Ambiorigem, mittitur ad eōs (ad Ambiorigem Catuvolcumque) causā colloquendī; apud quōs Ambiorix locūtus est ad hunc modum:

(dīxit) cōnfitērī sēsē dēbēre plūrimum eī (Caesarī) prō beneficiīs Caesaris in sē, quod operā ēius (Caesaris) līberātus esset stīpendiō quod cōnsuēsset pendere Aduāctucīs, suīs finitimīs, quodque et fīlius et fīlius frātris remīssī essent eī ab Caesare, quōs, mīssōs numerō obsidum, Aduātucī tenuissent apud sē in servitūte et catēnīs; neque fēcisse id dē oppūgnātiōne castrōrum quod fēcerit aut iūdiciō aut voluntāte sed coāctū cīvitātis, suaque imperia esse ēiusmodī ut multitūdō habēret nōn minus iūris in sē quam ipse (habēret) in multitūdinem.

(dīxit) cīvitātī porrō hanc fuisse causam bellī, quod nōn potuerit resistere repentīnae coniūrātiōnī Gallōrum. (dīxit) sē posse probāre id facile ex humilitāte suā, quod nōn adeō sit imperītus rērum ut cōnfīdat populum Rōmānum posse superārī suīs copiīs. sed esse cōnsilium commūne Galliae: hunc diem dictum esse oppūgnandīs omnibus hībernīs Caesaris, nē aliqua legiō posset venīre subsidiō alterae legiōnī. nōn potuisse Gallīs facile negāre Gallōs, praesertim cum cōnsilium dē recuperandā commūnī lībertāte vidērētur initum esse.

quibus quoniam satisfēcerit prō pietāte, nunc (dīxit) sē habēre ratiōnem officī prō beneficiīs Caesaris: monēre, ōrāre Titūrium prō hospitiō ut consulat salūtī suae āc mīlitum Rōmānōrum. māgnam manum Germānōrum conductam esse et trānsīsse Rhenum; hanc adfore bīduō. esse cōnsilium ipsōrum, velintne, priusquam fīnitimī sentiant mīlitēs ēdūctōs ex hībernīs, dēdūcere aut ad Cicerōnem aut ad Labiēnum, quōrum alter circiter quīnquāgintā mīlia passuum, alter absit amplius paulō ab eīs.

sē pollicērī et cōnfīrmāre illud iūre iūrandō, datūrum esse tūtum iter per fīnēs. quod cum faciat, et sēsē cōnsulere cīvitātī, quod levētur hībernīs, et referre grātiam Caesarī prō ēius meritīs.

hāc ōrātiōne habitā, Ambiorīx discēdit.

mittitur ad eōs colloquendī causā C. Arpinēius, eques Rōmānus, familiāris Q. Titūrī, et Q. Iūnius ex Hispāniā quīdam, quī iam ante mīssū Caesaris ad Ambiorigem ventitāre cōnsuērat; apud quōs Ambiorix ad hunc modum locūtus est:

sēsē prō Caesaris in sē beneficiīs plūrimum eī cōnfitērī dēbēre, quod ēius operā stīpendiō līberātus esset quod Aduātucīs fīnitimīs suīs pendere cōnsuēsset, quodque eī et fīlius et frātris fīlius ab Caesare remīssī essent, quōs Aduātucī obsidum numerō mīssōs apud sē in servitūte et catēnīs tenuissent; neque id quod fēcerit dē oppūgnātiōne castrōrum aut iūdiciō aut voluntāte suā fēcisse sed coāctū cīvitātis, suaque esse ēiusmodī imperia ut nōn minus habēret iūris in sē multitūdō quam ipse in multitūdinem.

cīvitātī porrō hanc fuisse bellī causam, quod repentīnae Gallōrum coniūrātiōnī resistere nōn potuerit. id sē facile ex humilitāte suā probāre posse, quod nōn adeō sit imperītus rērum ut suīs copiīs populum Rōmānum superārī posse cōnfīdat. sed esse Galliae commūne cōnsilium: omnibus hībernīs Caesaris oppūgnandīs hunc esse dictum diem, nē qua legiō alterae legiōnī subsidiō venīre posset. nōn facile Gallōs Gallīs negāre potuisse, praesertim cum dē recuperandā commūnī lībertāte cōnsilium initum vidērētur.

quibus quoniam prō pietāte satisfēcerit, habēre nunc sē ratiōnem officī prō beneficiīs Caesaris: monēre, ōrāre Titūrium prō hospitiō ut suae āc mīlitum salūtī cōnsulat. māgnam manum Germānōrum conductam Rhēnum trānsīsse; hanc adfore bīduō. Ipsōrum esse cōnsilium, velintne priusquam fīnitimī sentiant ēdūctōs ex hībernīs mīlitēs aut ad Cicerōnem aut ad Labiēnum dēdūcere, quōrum alter mīlia passuum circiter quīnquāgintā, alter paulō amplius ab eīs absit.

illud sē pollicērī et iūre iūrandō cōnfīrmāre, tūtum iter per fīnēs datūrum. quod cum faciat, et cīvitātī sēsē cōnsulere, quod hībernīs levētur, et Caesarī prō ēius meritīs grātiam referre. hāc ōrātiōne habitā discēdit Ambiorīx.