tempus erat quō prīma quiēs grātissima mortālibus aegrīs incipit et dōnō deōrum lentē movet. in somnīs, ecce, ante oculōs tristissimus Hector vīsus adesse mihi largasque lācrimās effundere, tractatus equīs ut ōlim, āterque sanguineo sordido ē terrā trāiectūsque lōra per pedēs crescentes.

heu mihi, quālis erat, quantum mūtātus ab illō Hectore quī redit gerēns vestīmenta Achillī vel iaculātus ignēs Trōiānōs nāvibus Graecōrum; gerēns barbam sordidam et capillōs concrētōs sanguine vulneraque illa, quae plūrima circum mūrōs patriōs accēpit. quoque lacrimāns egō ipse vidēbar compellāre virum et ēmittere trīstēs vōcēs:

“ō lūx Trōiae, ō spēs fīdissima Troiānōrum, quae tantae haesitationēs tē tenuērunt? quibus (hīs) ā regiōnibus, ō Hector expectate, venīs? ut (quōmodō) (nōs) dēfessī aspicimus tē post multa fūnera tuōrum, post variōs labōrēs hominumque urbisque! quae causa indigna faciēs serēnas fēcit sordidas? aut cūr haec vulnera videō?”

ille nihil respondet, nec mē quaerentem rēs inūtilēs dētinet sed graviter dūcēns clāmōrēs gravēs dē pectore, “heu fuge, fīlī ē deā, tēque ēripe” ait “hīs flammīs. hostis habet mūrōs; Trōiā ā summā ruit. satis patriae Priamōque datum est: sī Trōia dextrā manū dēfendī posset, etiam hāc dēfēnsa fuisset. Trōia sacra suōsque Penātēs tibi commendat; cape hōs comitēs fātōrum, quaere hīs comitibus moenia magna, ōceanō errato, quae moenia dēnique tū statuēs.”

sīc ait et mānibus effert ōrnāmenta sacra Vestamque potentem aeternumque ignem ē templō interiōre.

tempus erat quō prīma quiēs grātissima mortālibus aegrīs incipit et dōnō dīvum serpit. in somnīs, ecce, ante oculōs maestissimus Hector vīsus adesse mihī largōsque flētūs effundere, raptātus bīgīs ut quondam (olim), āterque cruentō pulvere perque pedēs tumentēs trāiectus lōra.

ei (heu) mihi, quālis erat, quantum mūtātus ab illō Hectore quī redit exuviās indūtus Achillī vel iaculātus ignēs Phrygiōs puppibus Danaum; barbam squālentem et crīnēs concrētōs sanguine vulneraque illa gerēns, quae circum plūrima mūrōs patriōs accēpit. ultrō flēns ipse (ego) vidēbar compellāre virum et exprōmere maestās vōcēs:

“ō lūx Dardaniae, ō spēs fidissima Teucrum, quae tantae morae tenuēre? quibus (his) ab ōrīs, ō Hector exspectāte, venīs? ut (quomodo) tē post multa fūnera tuōrum, post variōs labōrēs hominumque urbisque (nos) dēfessī aspicimus! quae causa indigna vultūs serēnōs foedāvit? aut cūr haec vulnera cernō?”

ille nihil, nec mē quaerentem vāna morātur sed graviter gemitūs īmō dē pectore dūcēns, “heu fuge, nāte deā, tēque his” ait “ēripe flammīs. hostis habet mūrōs; Troia ā culmine altō ruit. sat(is) patriae Priamōque datum (est): sī Pergama dextrā (manu) dēfendi possent, etiam hāc dēfēnsa fuissent. Troia sacra suōsque penātēs tibī commendat; cape hōs comitēs fātōrum, quaere hīs (comitibus) moenia magna, pererrātō pontō quae (moenia) dēnique (tu) statuēs.”

sīc ait et manibus effert vittās Vestamque potentem aeternumque ignem (ex) adytīs penetralibus.

at tum prīmum saevus horror circumstetit mē. obstipuī; imāgō cārī genitōris subiit, ut vīdī rēgem, aequaevum, exhālantem vītam vulnere crūdēlī, Creūsa dēserta subiit et domus dīrepta et cāsus parvī Iūlī. rēspiciō et lustrō cōpia quae sit circum mē. omnēs, dēfessī, dēseruere, et mīsere corpora ad terram saltū aut dedere (corpora), aegra, ignibus.

iamque adeō super ūnus eram, cum aspiciō, servantem līmina Vestae et latentem tacitam in sēde sēcrētā, Tyndarida; incendia dant clāram lucem (mihi) errantī et passim ferentī oculōs per cuncta. illa praemetuēns Teucrōs, infestōs sibi ob ēversa Pergama, et poenam Danaum et īrās dēsertī coniugis -- Erīnys Trōiae et pātriae commūnis -- abdiderat sese atque sedēbat, invīsa, ārīs.

ignēs exarsere (in meō) animō; īra subit ulciscī cadentem pātriam et sumere poenās scelerātās. ‘scīlicet haec, incolumis, aspiciet Spartam et pātriās Mycēnās, et ībit rēgīna triumphō partō? vidēbit coniugiumque domumque patrēs nātōsque, comitāta Īliadum turbā et Phrygiīs ministrīs? Priamus occiderit ferrō? Trōia arserit ignī? Dardanium lītus totiens sudarit sanguine?

nōn ita. namque etsi est nullum memorābile nōmen in poenā fēmineā, haec victōria habet nullam laudem; tamen laudābor exstinxisse nefas et sumpsisse merentēs poenās, et iuvābit explesse animum ultrīcis flammae et satiasse cinerēs meōrum.’ 

iactābam tālia (verba) et furiātā mente ferēbar, cum alma parēns obtulit sē videndam mihi, nōn ante tam clāra oculīs, et refulsit per noctem in lūce pūrā, cōnfessa (sē esse) deam et quālis et quanta solet vidērī caelicolīs. continuit dextrā prehēnsum (mē) et addit haec verba īnsuper roseō ōre:

‘nāte, quis tantus dolor excitat īrās indomitās? quid furis? aut quōnam cūra nostrī recessit tibi? nōn prius aspiciēs ubī relīquerīs parentem, Anchīsēn, fessum aetāte, coniunx Creūsa et puer Ascanius superet? quōs circum omnēs aciēs Grāiae errant undique et, nī mea cūra resistat, iam flammae tulerint et inimīcus ēnsis hauserit (sanguinem eōrum).

‘tibi nōn invīsa faciēs Lacaenae Tyndaridis aut Paris culpātus est, sed inclēmentia dīvōrum, ēvertit hās opēs et sternit Trōiam ā culmine. aspice - namque ēripiam nūbem omnem, quae nunc, obducta tuentī, habetat vīsūs mortālēs tibi et ūmida cāligat circum tē; tū nē timē qua iussa parentis neu recūsā pārēre praeceptīs -

‘hīc, ubi vidēs disiectās mōlēs et saxa āvulsa saxīs, et fūmum undantem mixtō pulvere, Neptūnus quatit mūrōs et fundāmenta ēmōta tridentī magnō et ēruit totam urbem ā sedibus. hīc saevissima Iūnō prīma tenet Scaeās portās et accīncta ferrō, furēns, vocat agmen ā nāvibus. iam, respice, Trītōnia Pallas īnsēdit summās arcēs, effulgēns nimbō et saeva Gorgone.

‘ipse pater sufficit Danaīs animōs vīrēsque secundās; ipse suscitat deōs in Dardana arma.

ēripe, nāte, fugam et impōne fīnem labōrī; nusquam aberō et sistam tē tūtum līmine patriō.’