P. Vergilius Maro, Aeneid 6.847-899
Tier 2
“(credo enim) alii viri ducent aera statua spirantia mollius. ducent vivos vultus et orabunt causas legum melius, et describent vias caeli radio et appellabunt stellas surgentes: tu, Romane, memento regere populos imperio! tu has artes habebis: imponere morem paci, parcere subiectis, et debellare superbos."
sic pater Anchises dixit, et haec verba mirantibus addit: “vide, ubi Marcellus, clarus pretiosis spoliis ambulat et victor supereminet omnes viros. his eques servabit rem Romanam cum magnus tumultus turbat, et destruet Poenos et Gallum rebellem. et ter suspendet arma capta patri Romulo.”
atque hic Aeneas (nam videbat una iuvenem optimum forma ire clarissimis armis sed vultus non laetus et lumina in vultu deiecto) rogat “quis, pater, ille qui sic ambulat cum viro eunti? filius aut aliquis de magno genere nepotum? qui sonus sociorum est circa eos! quantum vultus est in ipso! sed nox atra circumvolat caput tristi umbra.”
tum pater Anchises lacrimis incipientibus respondit: “o fili, noli quaerere maximum luctum tuorum populorum; fata demonstrabunt hunc tantum virum terris nec permittent ultra vivere. gens Romana nimium potens visa sit vobis, superi, si haec dona fuissent aeterna.
“quantos gemitus virorum ille campus Martis aget ad urbem magnam, Romam! vel quae funera videbis, Tiberine flumen, cum tu moves prope recentem tumulum! nec puer (ali)quisquam de gente Troiana tollet Latinos populos in tantum spe, nec umquam Romana terra tantum se iactabit propter ullum filium.
“heu pietas! heu antiqua fides et dextra invicta bello! non (ali)quisquam adversus illi armato impune effugisset seu cum pedes iret in hostem seu vulneraret latus spumantis equi calcaribus. heu, miserande puer, si aliquo modo rumpas aspera fata, tu Marcellus eris.
“date mihi lilia ut ego plenis manibus ponam purpureos flores et offeram haec dona animo nepotis et faciam vacuum donum.”
sic Aeneas et Anchises passim in tota regione vagantur et in latis campis aeris. Et omnia investigant. quae postquam Anchises natum per singula duxit et incendit animum amore famae futurae, tunc viro memorat bella gerenda et docet de populis Laurentis et de urbe Latini, et quomodo aut fugiat aut ferat laborem.
sunt geminae portae Somni, quarum altera dicitur cornea esse, per quam veris umbris facilis exitus licet. altera est perfecta micans albo elephanto, sed per eam Manes, animae mortuorum, mittunt falsa insomnia ad caelum. his dictis, Anchises ibi natum et Sibyllam prosequitur et eos emittit porta eburna, ille secat viam ad naves et socios revisit.
Tier 3
"(credo equidem) alii excudent aera spirantia mollius. ducent vivos vultus et orabunt causas melius, et describent cursus caeli radio et dicent sidera surgentia: tu, Romane, memento regere populos imperio! hae artes tibi erunt: imponere morem paci, parcere subiectis, et debellare superbos."
sic pater Anchises, atque haec mirantibus addit: "aspice, ut Marcellus insignis opimis spoliis ingreditur et victor supereminet viros omnes. hic eques rem Romanam magno tumultu turbante sistet, et sternet Poenos Gallumque rebellem. et tertia suspendet arma capta patri Quirino."
atque hic Aeneas (nam videbat una iuvenem egregium forma fulgentibus armis ire sed frons non laeta et lumina deiecto vultu) "quis, pater, ille qui sic comitatur virum euntem? filius aut aliquis de stirpe magna nepotum? qui strepitus comitum circa! quantum vultus in ipso! Sed nox atra circumvolat caput tristi umbra."
tum pater Anchises ingressus lacrimis obortis: "o fili, noli quaerere ingentem luctum tuorum populorum; fata ostendent hunc tantum virum terris nec ultra esse sinent. Romana propago visa nimium potens vobis, superi, si haec dona fuissent propria.
"quantos gemitus virum ille campus Mavortis aget ad urbem magnam! vel quae funera videbis, Tiberine, cum praeterlabere tumulum recentem! nec puer quisquam de gente Iliaca tollet Latinos avos in tantum spe, nec quondam Romula tellus se tantum iactabit alumno ullo.
heu pietas, heu prisca fides invictaque bello dextera! non quisquam obvius illi armato se impune tulisset, seu cum pedes iret in hostem seu foderet armos spumantis equi calcaribus. heu, miserande puer, si aliqua rumpas fata aspera, tu Marcellus eris.
"date lilia spargam manibus plenis flores purpureos et animam nepotis accumulem his donis et fungar inani munere."
sic passim tota regione vagantur et in latis campis aeris. et omnia lustrant. quae postquam Anchises natum per singula duxit et incendit animum amore famae venientis, tunc viro memorat bella gerenda et docet populos Laurentis urbemque Latini, et quomodo aut fugiat aut ferat laborem.
sunt geminae portae Somni, quarum altera dicitur cornea esse, qua veris umbris facilis exitus licet. altera perfecta nitens candenti elephanto, sed Manes mittunt falsa insomnia ad caelum. his dictis, Anchises ibi natum et Sibyllam prosequitur et emittit porta eburna. ille secat viam ad naves et socios revisit.
Tier 4
- excudent alii spirantia mollius aera
- (credo equidem), vivos ducent de marmore vultus,
- orabunt causas melius, caelique meatus
- describent radio et surgentia sidera dicent:
- tu regere imperio populos, Romane, memento
- (hae tibi erunt artes), pacique imponere morem,
- parcere subiectis et debellare superbos.'
- Sic pater Anchises, atque haec mirantibus addit:
- 'aspice, ut insignis spoliis Marcellus opimis
- ingreditur victorque viros supereminet omnis.
- hic rem Romanam magno turbante tumultu
- sistet eques, sternet Poenos Gallumque rebellem,
- tertiaque arma patri suspendet capta Quirino.'
- atque hic Aeneas (una namque ire videbat
- egregium forma iuvenem et fulgentibus armis,
- sed frons laeta parum et deiecto lumina vultu)
- 'quis, pater, ille, virum qui sic comitatur euntem?
- filius, anne aliquis magna de stirpe nepotum?
- qui strepitus circa comitum! quantum instar in ipso!
- sed nox atra caput tristi circumvolat umbra.'
- tum pater Anchises lacrimis ingressus obortis:
- 'o gnate, ingentem luctum ne quaere tuorum;
- ostendent terris hunc tantum fata nec ultra
- esse sinent. nimium vobis Romana propago
- visa potens, superi, propria haec si dona fuissent.
- quantos ille virum magnam Mauortis ad urbem
- campus aget gemitus! vel quae, Tiberine, videbis
- funera, cum tumulum praeterlabere recentem!
- nec puer Iliaca quisquam de gente Latinos
- in tantum spe tollet avos, nec Romula quondam
- ullo se tantum tellus iactabit alumno.
- heu pietas, heu prisca fides invictaque bello
- dextera! non illi se quisquam impune tulisset
- obvius armato, seu cum pedes iret in hostem
- seu spumantis equi foderet calcaribus armos.
- heu, miserande puer, si qua fata aspera rumpas,
- tu Marcellus eris. manibus date lilia plenis
- purpureos spargam flores animamque nepotis
- his saltem accumulem donis, et fungar inani
- munere.' sic tota passim regione vagantur
- aeris in campis latis atque omnia lustrant.
- quae postquam Anchises natum per singula duxit
- incenditque animum famae venientis amore,
- exim bella viro memorat quae deinde gerenda,
- Laurentisque docet populos urbemque Latini,
- et quo quemque modo fugiatque feratque laborem.
- Sunt geminae Somni portae, quarum altera fertur
- cornea, qua veris facilis datur exitus umbris,
- altera candenti perfecta nitens elephanto,
- sed falsa ad caelum mittunt insomnia Manes.
- his ibi tum natum Anchises unaque Sibyllam
- prosequitur dictis portaque emittit eburna,
- ille viam secat ad navis sociosque revisit.